|
[1] |
|
“Мае ўспаміны пра нямецкую акупацыю” У 1939 г. я быў яшчэ маленькім, але перажыў жудасныя моманты. Другога верасня 1939 г. тата пайшоў на вайну. Мы засталіся адны. Мама не магла на нас зарабіць, таму што я быў маленькі, а брат толькі скончыў агульнаадукацыйную школу. Калі брат скончыў школу, далей вучыцца ўжо не меў магчымасці, трэба было дапамагаць маме. Мы ўвесь гэты час чакалі лісты ад таты. Толькі 5 траўня 1940 г. тата адгукнуўся з Расіі, з палону. Мы з нецярпеннем чакалі вяртання таты, але дарэмна. Потым ужо і тата не мог да нас пісаць, таму што Расія ўступіла ў вайну з Германіяй, таму нам давялося жыць адным. Калі маме дапамаглі дзядзькі, брат пайшоў вучнем да цесляра. Але яму нядоўга давялося вучыцца, таму што 5 снежня 1943 г. яго аднакласнікі-«фольксдойчы» (пра што мы не ведалі), заявілі пра яго ў жандармерыю, і ён хутка быў арыштаваны. |
|
[2] |
|
У тую ж ноч былі арыштаваны і яго сябры. Раніцой я пабег у арыстанцкую, але не застаў, бо брата забралі на допыт. [У ніжняй частцы – малюнак, на якім прадстаўлены момант арыштавання] |
|
[3] |
|
Калі я ў наступны раз круціўся перад будынкам гміны, то ўбачыў, як жандар вёў брата пасля допыту, усяго сіняга, але я не мог з ім пагаварыць, і ён са мной. На другі дзень раніцой адвезлі іх у Білгарай, там пасля чарговага допыту двух сяброў брата адпусцілі, а астатніх адвезлі ў Замосце. Там было яшчэ адно расследаванне, а потым яны сядзелі на працягу 7 месяцаў. Мама кожныя два тыдні ездзіла да брата з перадачамі і адзін раз высылалі поштай, таму што часцей перадаваць было нельга. Бялізну забрала жонка дзядзькі, таму што не хацела паказваць нам скрываўленае ўбранне. Аднойчы я паехаў адзін з пасылкай у турму. Я ўбачыў свайго брата, але здалёк, праз вакно, але, хоць і так, мне стала лягчэй. 10 чэрвеня 1944 г. вязні дамовіліся, і калі прыйшоў ключнік па выкліку, замойскі паліцэйскі кінуў яго на зямлю, забраў у яго рэвальвер, звязалі яму рукі і рот і адкрылі 4 камеры, але мала каму ўдалося ўцячы, таму што яго жонка падняла трывогу і жандармерыя адразу |
|
[4] |
|
зачыніла вароты. Некалькі чалавек былі забітыя, і сярод іх быў паліцэйскі, які адчыніў камеры. Ён не ўцякаў, таму што яму было ўсё роўна, быў у старэйшым узросце, не меў жонкі, дзяцей. Камера, дзе сядзеў брат, была таксама адчынена, але яму не ўдалося ўцячы, таму што было занадта цесна на лесвіцы. З гэтай камеры ўцёк толькі адзін з сяброў брата. 24 чэрвеня брат разам з іншымі зняволенымі быў вывезены, але не ведаем куды. Пасля вайны ў 1945 годзе мы спрабавалі даведацца, куды іх адвезлі, але ніхто не ведаў. Калі на Ратундзе адкопвалі забітых, кожны раз мы з мамай ішлі туды, але не маглі пазнаць любімага браціка. Я бачыў шмат людзей незнаёмых і толькі некалькі асоб са Звежынца, якіх ведаў. Халаса Баляслаў Вучань VI класа, Звежынец [стыль захаваны] |